Wanneer medewerking architect verplicht?

Sta je op het punt om je woning te verbouwen of iets bij te bouwen, maar twijfel je of je daarvoor een architect moet inschakelen? Je bent niet alleen, veel mensen met bouwplannen weten niet precies wanneer een architect verplicht is en wanneer niet. In deze blog leggen we in duidelijke taal uit wanneer de medewerking van een architect wettelijk nodig is, en vooral wanneer niet. We geven concrete voorbeelden, zodat voor iedereen duidelijk is

Wanneer is een architect verplicht?

In bepaalde gevallen schrijft de wet voor dat je verplicht een architect moet inschakelen. In België geldt als vuistregel: voor elke bouw of verbouwing waarvoor je een omgevingsvergunning (bouwvergunning) moet aanvragen, is een architect nodig. Met andere woorden, zodra je officiële toestemming van de gemeente nodig hebt voor je project, eist de wet dat een erkende architect de plannen tekent en de werken opvolgt. Dit is logisch: denk aan het bouwen van een nieuw huis of een ingrijpende verbouwing waarbij je bijvoorbeeld een grote aanbouw plaatst, zulke grote projecten kun je niet zomaar uitvoeren zonder de expertise en controle van een architect. Bij dit soort werken zijn de stabiliteit van het gebouw en de impact op de omgeving belangrijk, daarom is een architect hier verplicht om alles in goede banen te leiden.

Een architect doet in deze gevallen niet alleen het ontwerp, maar controleert ook of de uitvoering volgens plan verloopt en in orde is met de regels. Bouw je toch zonder architect terwijl het eigenlijk moest, dan loop je risico op juridische problemen. Je kunt vervolgd worden als je zonder verplichte architect bouwt, en ook ben je slechter beschermd als er iets misgaat. Zonder de verplichte architectuurcontrole kun je de aannemer moeilijker aansprakelijk stellen voor fouten. Het is dus erg belangrijk om een architect in te schakelen zodra de wet het voorschrijft, om boetes en bouwproblemen te voorkomen.

Voorbeelden wanneer je wél een architect nodig hebt:

• Nieuwbouw: Als je een nieuw huis of bijgebouw van aanzienlijke omvang gaat bouwen, heb je vrijwel altijd een bouwvergunning en dus een architect nodig.

• Grote verbouwing: Bij een totaalrenovatie of verbouwingen die de structuur wijzigen (bv. het uitbreken van dragende muren of het toevoegen van een extra verdieping) zal een architect verplicht zijn, omdat deze werken vergunningsplichtig zijn.

• Uitbreiding van woning: Wil je je woning flink uitbreiden met een aanbouw die extra woonruimte creëert, dan is daar meestal een omgevingsvergunning voor nodig en daarmee de medewerking van een architect. Denk aan het bijbouwen van een nieuwe kamer, garage of verdieping. Zodra de leefruimte of het volume van het huis toeneemt, komt er een architect aan te pas.

Wanneer is een architect niet verplicht?

Gelukkig is een architect niet in alle situaties verplicht. Kleine en eenvoudige werken kun je vaak doen zonder een architect onder de arm te nemen. Stel: je wilt in de tuin een boomhut voor de kinderen bouwen of je woonkamer een nieuw kleurtje geven. Daar heb je geen architect voor nodig , dat kun je prima zelf of met een handige kennis regelen. Maar ga je bijvoorbeeld een echte aanbouw plaatsen aan je huis, of een dragende muur verwijderen om twee ruimtes samen te voegen, dan wordt het een ander verhaal. We kijken hier naar de gevallen waarin je géén architect hoeft in te schakelen.

In het algemeen zijn er twee situaties waarin de medewerking van een architect niet wettelijk vereist is:

1. Er is geen bouwvergunning nodig. Als de werken vergunningsvrij zijn, hoef je ook geen architect te hebben Voor kleinere klussen in en om het huis die je zonder omgevingsvergunning mag uitvoeren, mag je dus helemaal zelf aan de slag.

2. Er is wel een vergunning nodig, maar de wet voorziet een uitzondering waardoor geen architect verplicht is. In Vlaanderen (en vergelijkbaar in andere gewesten) is een lijst van kleinere bouwprojecten opgesteld waarvoor je wel een vergunning of melding moet doen, maar geen architect hoeft te betrekken. Dit zijn meestal beperkte verbouwingen of bijgebouwen onder een bepaalde grootte of binnen bepaalde voorwaarden.

Laten we beide situaties wat concreter maken met begrijpelijke voorbeelden.

Geen bouwvergunning nodig: kleine werken zonder architect.

Voor heel wat kleine verbouwingen en onderhoudswerken rond je huis is geen omgevingsvergunning nodig, en daarom komt er ook geen architect aan te pas. Enkele voorbeelden van zulke vergunningsvrije klussen zijn:

• Klusjes en onderhoud in huis: bijvoorbeeld beschadigd pleisterwerk herstellen, muren schilderen of een nieuwe vloer leggen. Dergelijke werken vallen onder normaal onderhoud, je verandert niets fundamenteels aan het huis, dus vergunning noch architect is vereist.

• Keuken of badkamer vervangen: het plaatsen van een nieuwe keuken of badkamer binnen de bestaande ruimte kan meestal zonder vergunning. Zolang je geen structurele wijzigingen doet (zoals dragende muren verplaatsen), heb je hiervoor geen architect nodig. Je vernieuwt immers vooral de inrichting.

• Interne verbouwingen zonder impact op stabiliteit: wil je binnenshuis een niet-dragende wand verplaatsen of toevoegen (bijvoorbeeld een grote slaapkamer opsplitsen in twee kleinere kamers met een gipsplaatwand), dan mag je dat doorgaans zelf doen zonder architect. Het huis blijft even stabiel als ervoor, dus er is geen architectonisch ingrijpen nodig.

• Kleine ingrepen aan gevel of dak: klussen zoals het plaatsen van voorzetrolluiken aan de ramen, een dakraam (velux) installeren in een schuin dak, of een bestaande deur- of raamopening iets vergroten, kan vaak zonder vergunning en dus zonder architect, mits je de draagstructuur niet wijzigt. Als je dus een klein dakvenster wil toevoegen om je zolderkamer lichter te maken, hoef je daar geen architect voor in te schakelen.

• Tuinaanleg en bijgebouwtjes zonder vergunning: het bouwen van een erg klein tuinhuisje, serre of speeltuig in je tuin kan vergunningsvrij zijn, afhankelijk van de omvang en de gemeentelijke regels. Bijvoorbeeld een vrijstaand tuinhuis van bescheiden formaat achterin de tuin mag je in veel gemeenten zonder bouwvergunning plaatsen, zolang het voldoet aan de maximale afmetingen (vaak tot circa 40 m² oppervlak) en hoogte. In zo'n geval is een architect dus niet nodig. (Let op: voorwaarden zoals afstand tot de perceelgrens kunnen van toepassing zijn.)

Tip: twijfel je of iets vergunningsvrij is? Neem altijd even contact op met de dienst ruimtelijke ordening van je gemeente. Gemeentes kunnen lokaal strengere regels hebben. Wat op één plek zonder vergunning mag, kan elders meldingsplichtig zijn. Even navragen voorkomt dat je per ongeluk toch regels overtreedt.

Uitzondering: wel vergunning, maar geen architect nodig.

Daarnaast zijn er bepaalde kleine bouwprojecten die wél een vergunning of melding vereisen, maar waarbij je volgens de wet geen architect hoeft in te schakelen. Dit zijn expliciete uitzonderingen in de regelgeving, bedoeld voor kleinschalige verbouwingen waarbij de impact beperkt blijft. In Vlaanderen is een aantal van deze uitzonderingen duidelijk vastgelegd. Enkele veel voorkomende voorbeelden van werken die onder deze categorie vallen:

• Gevelwerken zonder constructiewijziging: Het wijzigen van de gevelafwerking van je huis, bijvoorbeeld het aanbrengen van nieuwe gevelstenen of een nieuwe gevelbekleding, zonder dat je aan de fundering of structurele opbouw van het gebouw komt. Daarvoor moet je meestal een vergunning aanvragen, maar je bent vrijgesteld van architectplicht zolang de funderingen ongemoeid blijven. Je kunt het zien als een huis een nieuw jasje geven. Er is een vergunning nodig, maar een architect is niet verplicht omdat de dragende structuur niet verandert.

• Nieuwe ramen of deuren maken: Wil je één of meerdere ramen of deuren vergroten of dichtmaken in een bestaande muur? Ook dat vereist normaliter een stedenbouwkundige vergunning, maar valt onder de uitzonderingen waarvoor geen architect nodig is. Zolang je binnen de voorwaarden blijft (bijvoorbeeld geen dragende balken, opvang van bovenliggend metselwerk niet laten wegvallen,…), mag je zulke ingrepen met enkel een vergunning of melding zelf uitvoeren. Dit is handig als je bijvoorbeeld een raam in de achtergevel wilt vergroten om meer licht in de living te krijgen. Je kan de vergunningaanvraag zelf doen, zonder architect.

• Kleine dakkapel of dakuitbouw: Het plaatsen van een dakkapel of een andere beperkte uitbouw op het dak is doorgaans vergunningplichtig, maar voor kleine dakuitbreidingen geldt een uitzondering op de architectplicht. Concreet: breid je dak uit over maximaal een vierde van de dakoppervlakte, dan heb je geen architect nodig voor die vergunning. Met andere woorden, een bescheiden dakkapel om een zolderkamer te vergroten kun je meestal laten installeren met alleen een melding of vergunning, zonder architect die het tekent.

• Plaatsen van zonnepanelen of andere installaties: Het installeren van zonnepanelen, een zonneboiler op je dak of bijvoorbeeld een ventilatiesysteem, valt onder vergunningsvrije of melding-plichtige werken waarbij geen architect hoeft tussen te komen. Vaak volstaat een melding bij de gemeente voor zonnepanelen op een schuin dak. Je hoeft dus geen architect te hebben om panelen te leggen, een gecertificeerde installateur is voldoende.

• Veranda of aangebouwde leefruimte tot 40 m²: Ben je van plan een veranda te bouwen die aan je huis vastzit? Normaal is een aanbouw vergunningplichtig, maar als de veranda binnen bepaalde afmetingen blijft (in Vlaanderen max. 40 m² vloeroppervlak en maximaal 4 m hoog, waarvan minstens 75% glas) dan is geen architect vereist. Je moet wel een vergunning of melding regelen, maar je mag die zonder handtekening van een architect indienen. Een veranda van bescheiden grootte kan dus door een aannemer (of zelf) geplaatst worden zonder dat er architectenkosten bij komen kijken.

• Klein bijgebouw tot 40 m²: Ook een vrijstaand bijgebouw zoals een garage, carport, tuinberging of serre met een oppervlakte tot ca. 40 m² valt onder de uitzonderingen. Dit betekent dat je voor zo’n bijgebouw wel een vergunning moet aanvragen (of soms een melding moet doen), maar dat je die zelf mag indienen zonder architect. Zolang je binnen de oppervlakte- en hoogtelimieten blijft en de opgestelde voorwaarden (afstand tot de buren, enz.) respecteert, is de medewerking van een architect niet verplicht. Je kunt dus een mooie carport of garage laten bouwen en alleen een eenvoudig bouwplan en dossier indienen bij de gemeente, zonder architect.

Zoals je ziet, gaat het bij deze uitzonderingen steeds om beperkte uitbreidingen of veranderingen. De overheid heeft deze vrijstellingen ingesteld zodat burgers kleinere werken makkelijker zelf kunnen uitvoeren, zonder de drempel van architectenkosten. Belangrijk blijft wel: je moet nog steeds de regels strikt volgen. Ook zonder architect moeten de werken voldoen aan de bouwvoorschriften en vergunningsvoorwaarden. Win daarom eventueel advies in of laat je dossier nakijken als je niet zeker bent. Twijfel je bijvoorbeeld of jouw geplande veranda echt onder de 40 m² blijft of aan alle criteria voldoet? Vraag het na bij de gemeente of een deskundige, zodat je nadien niet voor verrassingen komt te staan. Onthoud: geen architect nodig betekent niet dat je zomaar alles kunt doen, de normale bouwwetgeving en gemeentelijke plannen blijven van kracht.

(Ter illustratie: bouwen zonder architect kun je vergelijken met koken zonder chef-kok. Als je een simpele maaltijd maakt, heb je geen topkok nodig en kun je zelf aan de slag. Maar ga je een groot diner bereiden met ingewikkelde gerechten, dan is hulp van een ervaren chef wel zo verstandig of zelfs nodig. Zo ook met bouwen: een tuinhuisje of klein werkje kun je prima zelf “koken”, terwijl een hele aanbouw “koken” zonder architect niet mag.)

Verbouwen zonder architect: waar moet je op letten?

Misschien ben je opgelucht dat je voor jouw plannen geen architect hoeft te nemen. Dat kan flink schelen in de kosten en geeft je meer vrijheid. Maar bedenk wel: als je zonder architect werkt, komt er iets meer eigen verantwoordelijkheid bij kijken. Hieronder enkele tips en aandachtspunten om jouw project zonder architect succesvol en volgens de regels uit te voeren:

• Controleer de regels bij jouw gemeente: Voordat je start, informeer altijd bij de gemeente welke vergunningen of meldingen nodig zijn voor je specifieke project. Zoals we al zeiden, gemeenten kunnen soms extra voorschriften hebben. Beter één telefoontje vooraf, dan achteraf problemen!

• Zorg voor een duidelijk plan: Ook zonder architect heb je vaak bouwplannen of tekeningen nodig. Voor een vergunningsaanvraag moet je bijvoorbeeld een aantal technische documenten indienen (denk aan schetsen, afmetingen, foto’s). Maak dus zelf een duidelijk plan of laat een deskundige (bijv. een bouwkundig tekenaar) je helpen met het uittekenen. Een goed plan is niet alleen nodig voor de vergunning, maar helpt ook jou en eventuele vaklui om precies te weten wat er moet gebeuren.

• Vraag zelf de vergunning of melding aan: Als er een vergunning of melding vereist is maar geen architect, betekent dit dat jij zelf of iemand in jouw opdracht het dossier moet samenstellen. Normaal gesproken dient een architect het dossier in, maar in dit geval moet je zelf alle formulieren invullen en documenten aanleveren. Gelukkig kan dit tegenwoordig vaak online via het Omgevingsloket. Wees volledig bij je aanvraag: lever alle gevraagde stukken (plannen, foto’s, beschrijvingen, …) in opdat de gemeente je dossier vlot kan goedkeuren.

• Werk met betrouwbare vakmensen: Zonder architect heb je niemand die tijdens de werken komt controleren of alles correct verloopt. Het is dus slim om met ervaren aannemers of vaklui in zee te gaan. Kies iemand met goede referenties, zodat je erop kunt vertrouwen dat de uitvoering technisch in orde is. Je kunt eventueel ook een onafhankelijke expert (bv. een ingenieur) laten meekijken bij belangrijke stappen, zeker als je bijvoorbeeld een draagbalk plaatst of andere structurele ingrepen doet zonder architect. Zo vang je het gebrek aan architectentoezicht deels op.

• Veiligheid eerst: Let erop dat je werf veilig is en dat je de nodige voorzorgen neemt. Ook al hoef je geen architect te hebben, bij bouwwerken gelden algemene veiligheidsregels. Als je zelf klust, draag beschermende kledij en zorg voor stabiele constructies. Schakel je professionals in, spreek dan duidelijk af wie verantwoordelijk is voor de veiligheid op de werf. (Voor de meeste kleine projecten die je zelf mag uitvoeren, is doorgaans geen aparte veiligheidscoördinator vereist, omdat je vaak met één aannemer of zelf aan de slag gaat.)

• Administratie en verzekering: Hou ook rekening met praktische zaken. Maak goede afspraken met eventuele aannemers op papier (offertes, timings) aangezien er geen architect is om als tussenpersoon op te treden. Controleer of je verzekering bouwrisico’s dekt. Bij werken aan je eigen huis zonder architect is het slim om je familiale verzekering of een aparte bouwverzekering in orde te hebben, zodat je gedekt bent bij ongevallen of schade.

Conclusie

Een architect hoef je niet altijd onder de arm te nemen, voor kleine verbouwingen en bouwwerkjes is zijn medewerking vaak niet verplicht. We hebben gezien dat als er geen vergunning nodig is, je sowieso geen architect nodig hebt. En zelfs bij bepaalde vergunningsplichtige werken (zoals een kleine veranda, dakkapel of tuinhuis) heeft de wet expliciet bepaald dat je het zonder architect mag doen, mits je je aan de voorwaarden houdt. Dit opent de deur om zelf de touwtjes in handen te nemen bij je bouwplannen en zo kosten te besparen op erelonen.

Tegelijk is het belangrijk om verstandig te werk te gaan. Bouwen zonder architect betekent dat jij de verantwoordelijkheid draagt voor het ontwerp, de aanvraag en de opvolging. Doe daarom goed je huiswerk: controleer de regels, bereid alles voor en aarzel niet om hulp in te roepen waar nodig. Misschien schakel je geen architect in, maar een goed advies van een ervaren vakman kan goud waard zijn.

Onthoud vooral: ben je niet wettelijk verplicht om een architect in te schakelen en voel je je comfortabel met zelf een en ander regelen, dan kun je prima zonder architect je project realiseren. Zorg wel dat je binnen de wet bouwt en dat de kwaliteit van het werk gewaarborgd is. Zo geniet je nadien zorgeloos van je verbouwing, met trots dat je het (grotendeels) op eigen houtje hebt geklaard!

Nog vragen of twijfel je? Neem gerust contact op, we denken graag met je mee.

Succes met je bouwavontuur!